У суффикса
-iĝi (= igi sin) совершенно противоположный суффиксу
-igi смысл:
-igi выражает, что действие переходит на другого, тогда как у
-iĝi действие возвращается на себя (подлежащее, действующее лицо):
La fraŭlino subite ruĝiĝis (= fariĝis, iĝis ruĝa). Li paliĝis pro teruro – Teruro paligis lin. Miaj manoj malpuriĝis en la laboro – La laboro malpurigis miajn manojn. Antaŭhieraŭ li malsaniĝis, sed baldaŭ li resaniĝis. En la pluvo la vestoj malsekiĝis – La pluvo malsekigis la vestojn.
С существительными:
Li ruiniĝis pro bankroto – Bankroto ruinigis lin. La filino de la bankdirektoro edziniĝis je (al) la komercisto. La komercisto edziĝis je (al) la filino de la bankdirektoro. Per (pro) komuna sorto la homoj ofte amikiĝas (= fariĝas, iĝas amikoj).
С предлогами:
Densa fumo eliĝis el la kamentubo. Kiamaniere li eniĝis en la ĉambron, ĉar la pordoj estas ŝlositaj? Pro (per) la milito multaj infanoj seniĝis je patro. Dum la pasinta jaro dek novaj membroj aliĝis al nia klubo.
С числительными:
Dum la pasinta jaro nia membraro duobliĝis.
Глаголы: Сравните фразы
Mi vekiĝis и
Mi vekis la dormantojn. Нельзя сказать "
Mi vekis min", потому что это бессмысленно: можно будить других, когда они спят, но самого себя разбудить ведь нельзя!
-iĝi содержит смысл "само собой, автоматически", а с переходными глаголами нельзя заменить его на
-igi sin или просто
sin:
La pordo fermiĝis (никому не нужно было её закрывать, она закрылась абсолютно автоматически, сама собой).
Ĵus finiĝis la leciono de geografio kaj komenciĝis la leciono de Esperanto (нельзя сказать
leciono finis kaj komencis sin!)
. Neniu estingis la lampon, sed ĝi estingiĝis tute per si mem. Nur ĵus mi sciiĝis pri tio (или:
eksciis tion)
. Multe da homoj kolektiĝis ĉirkaŭ la muzikantoj. Kiam vi naskiĝis ("
naskis vin" совершенно абсурдно!)
? Leviĝu iomete de la seĝo!
Следовательно,
-iĝi возвратный суффикс, который служит для того, чтобы из переходных глаголов делать непереходные. Полная противоположность суффиксу
-igi!
С непереходными глаголами смысл
-iĝi часто приближается к
-igi sin, хотя между ними всегда остаётся определённая разница:
Post kelktempa sidado mi stariĝis (действие происходит без каких-либо усилий, словно автоматически). Но
La malsanulo starigis sin malrapide означает, что из-за слабости больной должен был напрячься, прибегая к помощи рук и т.д. Несмотря на это
-igi sin используется вместо
-iĝi именно из-за влияния национальных языков. В некоторых случаях разница и в самом деле невелика.
Также смысл приставки
ek-, которая указывает на начало действия или внезапное действие, часто приближается к
-iĝi:
Post kelktempa sidado mi ekstaris (= начал стоять, внезапно встал), т.е.
stariĝis. В обоих случаях результат тот же самый, и поэтому иногда
ek- используется вместо
-iĝi. Стремясь подчеркнуть, что что-то происходит внезапно, в любом случае нужно применять приставку
ek- (
ekstariĝis = внезапно встал или начал вставать;
ekstaris = внезапно встал или начал стоять).
У п р а ж н е н и я
Li sidis sur seĝo, sed poste li sidiĝis sur sofo(n), kaj fine li eĉ kuŝiĝis sur la sofo. Kiam iu subite frapis sur la pordo, li rapide stariĝis. Kiamaniere estiĝis (ekestis) tiu ĉi miskompreno?
Обращаем также внимание на формы
hejmeniĝi (= идти домой) и
supreniĝi (= идти наверх):
Ni hejmeniĝis malfrue vespere. La balono supreniĝis (= leviĝis) al la ĉielo. Но у
hejmiĝi совсем другой смысл (делаться домом или делаться домашним):
Por la geedzoj la nova loĝejo jam tute hejmiĝis.
-iĝi – непереходный (полная противоположность
-igi) и, следовательно, не может иметь ни дополнения с винительным падежом, ни пассивного причастия. Такие формы, как "
naskiĝita" и "
estiĝita" совершенно невозможны. Но с активными причастиями
-iĝi, разумеется, есть, как и со всеми другими глаголами:
naskiĝiNta,
estiĝiNta.
Iĝi (=
fariĝi,
estiĝi) используется и как самостоятельный глагол:
En la lasta tempo li iĝis (= fariĝis) tre silentema. Ĉu vi volas iĝi (= fariĝi) mia kunloĝanto?
ПРИМЕЧАНИЕ 1: Вместо
komenciĝi и
finiĝi иногда встречают просто
komenci и
fini:
Ĵus finis la leciono de matematiko kaj komencis la leciono de geografio. В таких случаях речь может идти о сокращениях, где
esti опущено:
finis esti (=
finiĝis) и
komencis esti (=
komenciĝis). Правильнее, однако, формы с
-iĝi.
ПРИМЕЧАНИЕ 2: -iĝi обычно указывает на переход от одного состояния к другому, и поэтому не нужно использовать с ним винительный падеж направления:
Sidiĝu sur la seĝo! Но иногда он может также означать переход от одного места к другому, и тогда применение винительного падежа оправдано:
Li sidis sur seĝo, sed poste li sidiĝis sur sofoN, kaj fine li eĉ kuŝiĝis sur la sofo. Но и в таких случаях можно спокойно использовать именительный падеж, когда нет опасности для недоразумения.
ПРИМЕЧАНИЕ 3: Нельзя сказать "
mi laviĝis,
kombiĝis,
raziĝis,
vestiĝis", т.к. эти действия не происходят автоматически, сами собой, и человек при этом не остаётся пассивным; нужно сказать:
mi lavis min,
kombis min,
razis min,
vestis min.
ПРИМЕЧАНИЕ 4: Fariĝi имеет тот же самый смысл, что и
iĝi (= прийти в состояние):
Ŝi fariĝis malsana (= iĝis malsana, malsaniĝis). S-o B. fariĝis profesoro (= iĝis profesoro, profesoriĝis) en Ĝenevo. Т.к.
malsana и
profesoro являются не дополнением, а
именной частью сказуемого (см. §§
19,
20,
57), у них не может быть окончания
-n.
ПРИМЕЧАНИЕ 5: Нужно различать формы
interesi,
interesigi и
interesiĝi:
Tio ne interesas min = У меня к этому нет интереса. Такой же смысл:
Mi ne interesiĝas pri tio.
Mi interesigis lin pri tio означает, что я разбудил (вызвал) в нём к этому интерес.
